مطالعه هدفمند؛ رمز و راز موفقیت در آزمون سراسری
مطالعه هدفمند؛ رمز و راز موفقیت در آزمون سراسری
بعد از یک برنامه‌ریزی خوب و اصولی برای موفقیت در کنکور، قدم مهم بعدی، شیوه مطالعه درست و اصولی برای کسب آمادگی در آزمون سراسری است؛ در واقع، یک شروع درست و اصولی در مطالعه به شما کمک می‌کند تا از تلاش خود بهترین نتیجه را بگیرید. گاه بسیاری از دانش‌آموزان را می‌بینیم که بارها و بارها کتابی را می‌خوانند و پس از صرف وقت زیاد، بدون اینکه اطلاعات قابل ملاحظه‌ای از آن کتاب را درک کرده باشند، خسته و دلزده، کتاب را به کناری می‌گذارند و ادعا می‌کنند که مطالب آن، حجیم و سنگین است و مغز ما توانایی درک آنها را ندارد. همچنین با دانش‌آموزانی مواجه می‌شویم که مطالب درسی را خوب می‌خوانند و به خاطر می‌سپارند، ولی در جلسه امتحان دچار فراموشی شده و هرچه فکر می‌کنند، نمی‌توانند مطالب فراگرفته شده را به خاطر بیاورند. این دانش‌آموزان، هم وقت و هم انرژی خود را به هدر می‌دهند؛ زیرا مطالعه کردن نیز، مانند بسیاری از فعالیت‌های زندگی، دارای فنون و مهارت‌هایی است که به کارگیری آنها باعث می‌شود تا با تلاش کمتر، بهره‌ای بیشتر از کارمان ببریم و بیهوده انرژی‌مان را هدر ندهیم.
یکی از بزرگترین دغدغه‌های ذهنی داوطلبان این است که به چه روشی برای کنکور درس بخوانند. اهمیت این موضوع زمانی روشن می‌شود که شما بدانید اگر برنامه‌ریزی خوبی داشته باشید، اما شیوه مطالعه اصولی را در پیش نگیرید، به هیچ وجه نمی‌توانید نتیجه دلخواهی را در آزمون سراسری کسب کنید. شیوه مطالعه برای آمادگی در آزمون سراسری، از چند سال پیش، بیشتر از گذشته برای داوطلبان اهمیت پیدا کرده است؛ زیرا به علت مهم بودن معدل و تاثیر آن در کنکور، باید در طول تحصیل، بسیار خوب و عمیق درس بخوانید و با معدل عالی دیپلم بگیرید؛ از طرف دیگر، سازمان سنجش هم با مفهومی کردن سؤالات در چند سال اخیر، داوطلبان کنکور را به خواندن دقیق کتب درسی و عدم استفاده از روش‌های کوتاه و تستی، هدایت کرده است؛ به گونه‌ای که بعد از بررسی سؤالات چند سال گذشته کنکور و مقایسه و تحلیل روند سؤالات، به این نتیجه می‌رسیم که سؤالات به سمت مفهومی و دقیق شدن پیش می‌روند؛ یعنی کاملاً از کلیشه‌ای بودن خارج شده‌اند؛ از طرف دیگر، سؤال‌ها طوری طراحی می‌شوند تا فقط کسانی که مطلب را به طور کامل فهمیده و یاد گرفته‌اند، بتوانند از بین گزینه‌ها، درست‌ترین گزینه را انتخاب کنند؛ در واقع، سؤالات طوری طراحی شده‌اند که داوطلبان باهوش‌تر، پرتلاش‌تر و ماهرتر انتخاب شوند؛ چون برخی از دبیرستانها و مخصوصاً کلاسهای کنکور، دانش‌آموزان را به سوی سطحی خواندن و حفظ کردن مطالب سوق می‌دهند و دانش‌آموزان، به جای اینکه دروس را به صورت تشریحی و دقیق‌تر بیاموزند و نقاط ضعف خود را مرتفع کنند، روش تستی خواندن و نحوه تست زدن را می‌آموزند؛ در این میان، سازمان سنجش، برای مقابله با این نظام غلط و غیر اصولی، سیاست مفهومیتر کردن سؤال‌ها و تاثیر معدل و سوابق تحصیلی را در پیش گرفته است تا داوطلبان برای فراگیری دقیق و عمیق درس‌ها، ارزش بیشتری قایل شوند. همانگونه که متوجه شدید، شیوه صحیح و اصولی درس خواندن، تا حد بسیار زیادی در موفقیت شما تاثیر خواهد گذاشت؛ پس در این مقاله تلاش می‌کنیم تا مهم‌ترین راهکارها را درباره مطالعه هدفمند و درست به شما ارایه دهیم.
دانش‌آموزان کنکوری! سعی کنید که قبل از حضور در کلاس، درسی را که قرار است داده شود، روزنامه وار بخوانید تا پیش زمینه ذهنتان آماده دریافت آن درس بوده و در هنگام توضیح مبحث، آمادگی پرسیدن اشکالات و فهمیدن کامل درس را داشته باشد. دقت کنید از آنجایی که بخشی از وقت خود را در مدرسه می‌گذرانید، باید حداکثر استفاده را از مدرسه، کلاسها، معلمان و دانش‌آموزان زرنگ کلاس داشته باشید و به خوبی و با دقت، به درس و صحبت‌های معلم، که باعث بهتر جا افتادن مطلب می‌شود، گوش کرده و فعالانه نکات مهم و اشکالات خود را یادداشت کنید و در آخر کلاس نیز، تمام اشکالاتی را که در ذهنتان است، بپرسید. تا اینجا 60 درصد یادگیری انجام شده است و 40 درصد بقیه مانده است که البته در روند یادگیری، بسیار مهم است. دروس آن روز را همان روز بخوانید و برخی از تمرینهای کلیدی را انجام دهید تا درس و کاربرد آن در ذهنتان کاملاً جا بیفتد و به بهترین وجه در حافظه‌تان حک شود. دوره دروس و تکمیل تمرینهای حل نشده را به روزی که فردای آن روز، این دروس را در برنامه روزانه درسی‌تان دارید، موکول کنید. حل تست‌ها و تمرینهای بیشتر را نیز به روزهای تعطیل و جمعه بسپارید؛ البته در مورد درس‌هایی مانند: ریاضی و فیزیک، این نکته که شما درس را سر کلاس خوب گوش دهید و بفهمید هم مهم است؛ یعنی فکر نکنید که اگر درس را سر کلاس نفهمیدید، بعداً خودتان آن درس را می‌خوانید و یاد می‌گیرید.
اگر قصد یادگیری کامل و پایدار مطالب یک کتاب را دارید، آن را در سه مرحله بخوانید؛ در مرحله اول، به صورت سریع، کلی و روزنامه وار به مطالب کتاب نگاهی بیندازید و از خود سؤال کنید؛ در مرحله دوم، به صورت عمیق و دقیق، مطالب را خوانده و ضمن مطالعه، نکات مهم آن را در آورده و آنها را به صورت طرح شبکه‌ای، از کل به جزء سازمان‌دهی کرده و در کاغذی یادداشت کنید؛ چرا که با سازمان‌دهی اطلاعات، مطالب کتاب در مغز شما به صورت منظم درجای خود قرار می‌گیرند و بازیابی آنها خیلی راحت انجام می‌شود؛ در مرحله سوم، کتاب را مرور کرده و مباحث آن را از خود بپرسید یا پس از پایان مطالعه کتاب با دوستتان درباره مباحث آن مباحثه کنید. پس از نیم ساعت تا چهل و پنج دقیقه مطالعه، پنج تا ده دقیقه استراحت کنید و به خود پاداشی (مانند خوردن خوراکی مورد علاقه) بدهید تا به مطالعه علاقه پیدا کنید. پس از خواندن کتاب، آن را به کناری نگذارید؛ چرا که پس از یک روز ۷۰ درصد مطالب فراموش می‌شوند. به منظور جلوگیری از فراموشی و صرفه‌جویی در وقت و زمان، مطالب کتاب را به ترتیب زمانی زیر مرور کنید: مرور اول: یک روز پس از مطالعه، مرور دوم: ده روز پس از مرور اول، مرور سوم: یک ماه پس از مرور دوم، مرور چهارم: سه ماه پس از مرور سوم، و مرور پنجم، که معمولاً برای کنکوری‌ها باید در خرداد ماه انجام گیرد و به مرور و جمع‌بندی نهایی معروف است؛ البته این نحوه تقسیم‌بندی، غیر قابل تغییر نیست و شما میتوانید با توجه به سختی یا آسانی یک درس، مقدار مطلبی که در هر مطالعه می‌خوانید و قدرت حافظه و یادگیری خود، مدت زمان مرورها را تغییر دهید. حتماً به خاطر داشته باشید همانگونه که شروع خواندن یک درس جدید اهمیت خاصی دارد، مرورهای آن نیز مهم است و شما در این مرحله باید زیر مطالب مهم را خط کشیده و برای خود خلاصه‌برداری کرده باشید تا مطالب مهم و اساسی را در وقت کمتر، به صورت بهتری یاد بگیرید. بیشتر دانش‌آموزان و داوطلبان فکر می‌کنند که خلاصه کردن، کار وقت گیری است و باعث می‌شود که در زمان آمادگی برای کنکور، بخشی از وقت و انرژی آنها در زمان مطالعه گرفته شود؛ اما باید بدانید که همین خلاصه‌ها در مرورهای بعدی می‌تواند به روند بهتر مطالعه شما کمک زیادی کند. حتماً به این نکته توجه داشته باشید که کار خط کشیدن زیر مطالب مهم و نیز خلاصه‌برداری را خودتان انجام دهید؛ نه اینکه قسمت‌های مهم را از روی خلاصه‌نویسی دوستانتان بخوانید؛ زیرا ممکن است نکات مهمی که برای شما سخت و برای دوستانتان آسان بوده است از قلم افتاده باشد. این موضوع باعث شود تا شما عملاً بخشی از مطالب را نخوانید یا پس از مطالعه اصلی، آن را فراموش کنید.
روش «پس ختام»: نام این روش متشکل از حروف اول شش مرحله آن است: پیشخوانى، سؤال کردن، خواندن، تفکر، از حفظ گفتن و مرور کردن. فرض کنید مىخواهید بخشى از یک کتاب را به خاطر بسپارید و سپس آن بخش را بازیابى کنید. ابتدا باید با پیشخوانى، برداشت کلى خود را از موضوعات مهم انجام دهید. این نوع پیشخوانى سبب مىشود که مطالب مهم فصل را سازمان‌دهى کنید. در مرحله دوم، باید درباره هر بخشى پرسشهایى را طرح کنید. در مرحله سوم، باید هر بخش را با هدف پاسخ دادن به پرسشهاى طرح شده بخوانید. در مرحله چهارم، باید هنگام خواندن، ساختن پرسش و ایجاد ارتباط بین دانستههاى خود، درباره مطلب بیندیشید و به مطالب خوانده شده معنا دهید؛ سپس در مرحله پنجم و ششم، یعنى مراحل از حفظ گفتن و مرور کردن، باید بکوشید که واقعیتهاى اصلى مطالب خوانده شده را به یاد آورید و به پرسشهایى که خود طرح کردهاید، پاسخ دهید.
در زمان مطالعه، حتماً به نکات زیر توجه داشته باشید:
1- با مدّ نظر قرار دادن هدف خویش از مطالعه و درس خواندن، اشتیاق خود را به خواندن و مطالعه، بیشتر کنید. به خاطر داشته باشید که داشتن هدف به انسان انگیزه می‌دهد. حالا که در مسیر کنکور قدم گذاشته‌اید حتماً اهداف خاصی دارید؛ پس در زمان شروع مطالعه یا هر زمان که احساس خستگی کردید، صرفاً به اهدافتان فکر کنید.
2- به هنگام مطالعه یا حضور در کلاس، از افکار ناامیدکننده، کسل کننده و غیرمنطقى بپرهیزید و همواره امید، قدرت و توانایى را در ذهن خود حفظ کنید.
3- همیشه براى مطالعه یا یادگیری در کلاس، کاغذ و قلمى داشته باشید و نتبردارى کنید یا خلاصهاى از مطالب را یادداشت کنید تا در فضاى روانى درس و مطالعه قرار داشته باشید؛ نه اینکه فقط به دنبال افکار و ذهنیات خود باشید.
4- زمان و مکان مطالعه، باید از نظر فیزیکى و روانى، از شرایط مناسبی برخوردار باشد و هرگونه عاملى (نظیر سر و صدا، سرما و گرما، نور کم یا خیلى شدید و ...) را که مىتواند باعث حواسپرتى شود، از محیط مطالعه خود حذف کنید.
5- به مقدار کافی بخوابید؛ زیرا در هنگام خواب است که اطلاعات جدید پردازش و اندوزش می‌شوند. بدن هر انسان در شبانه روز، به شش تا هشت ساعت خواب احتیاج دارد؛ بنابراین، با توجه به عادات و ساختار بدنی خود، حتماً خواب مناسبی داشته باشید و سعی کنید که برنامه خواب خود را از ساعت یازده شب تا پنج صبح قرار دهید؛ زیرا بدن در این زمان به کمترین بازدهی ممکن می‌رسد؛ البته بسیاری از داوطلبان هم هستند که به شب بیداری عادت دارند و احساس می‌کنند که در این زمان نیز یادگیری خوبی دارند؛ اما اگر محیط منزل شما برای مطالعه مناسب است، سعی کنید که در طول روز مطالعه کنید؛ در ضمن، چرت کوتاه بعد از ظهر هم می‌تواند باعث تمدید نیروی شما و یادگیری بهتر شود؛ البته به شرطی که ساعت خوابتان از بیست دقیقه تا نیم ساعت بیشتر نشود. به خاطر داشته باشید تا نیم ساعت پس از بیدار شدن از خواب، نیز مطالعه نکنید.
6- اگر مشکلات شخصى، اجتماعى، خانوادگى و ... باعث عدم تمرکز حواستان مىشود، بدانید که
زندگى فردى هیچکس دیگر نیز خالى از مشکل نبوده و ذهن هیچ فردى هم خالى محض نیست؛ از طرف دیگر، بدانید که با فکر کردن و مشغولیت ذهنى درباره چنین مشکلاتى، هیچ دردى نیز دوا نخواهد شد؛ پس به خود تلقین کنید که هنگام درس یا مطالعه، ذهن خود را از آن مسایل برهانید و به هنگام مزاحمت آن افکار، به خود قول بدهید که در این باره خواهید اندیشید و زمانى را براى انجام این کار در شبانهروز اختصاص دهید، و در نهایت، در صورت امکان، موضوع را با یکی از افراد خانواده‌تان در میان بگذارید. وقتی شخص دیگری از بیرون به مشکل شما نگاه کند و برای شما ابعاد مختلف آن را شرح دهد، تازه متوجه می‌شوید که موضوع، آن‌گونه که شما هم فکر می‌کردید نیست یا اینکه راه حل‌های مختلفی دارد.
7- خود را به مکان خاصی برای مطالعه کردن محدود نکنید و سعی کنید که با تمرین کردن در همه مکان‌ها، حتی مکان‌های شلوغ، همواره مطالعه کنید. بهترین مکان برای مطالعه، محیط خانه است؛ زیرا همیشه در دسترس است.
8- برای جلوگیری از حواسپرتى، مکانی را انتخاب کنید که حتی کمترین محرک مزاحم را برای شما نداشته باشد. سعی کنید از آنچه که می‌خوانید، یک تصویر ذهنی برای خود بسازید، بین آموخته‌های خود ارتباط برقرار کنید، و هرگاه چیز تازه‌ای را می‌آموزید، آن را با آموخته‌های پیشین خود مرتبط نمایید. با انجام این کار، شما اطلاعات تازه را چنان دسته‌بندی خواهید کرد که به سادگی میتوانید آنها را بازیابی کنید.
9- در صورتى که تعدد کارها و فعالیتهاى غیردرسى، باعث عدم تمرکز مىشود، آنها را به حداقل ممکن برسانید و مهم‌ترین وظیفه و کار خود را مطالعه و درسخواندن و ارتقاء سطح علمى خود بدانید.
10- از مواد حاوى گلوکز (خرما، عسل و شیرینىجات طبیعى)، مواد داراى کلسیم و فسفر و ویتامینهاى D، C، B و A مانند لبنیات، روغن ماهى، پرتقال، گوجه فرنگى، سبوس گندم، سبزیجات تازه، هویج و جگر، به مقدار کافی استفاده کنید. میتوانید در صورت دسترسی نداشتن به بعضی از این مواد غذایی، از قرص‌های ویتامین موجود در داروخانه‌ها استفاده کنید. اینکه با تغذیه به توان مغزی خود برسید، بسیار مهم است؛ زیرا مغز در فرایند یادگیری، انرژی بسیاری مصرف می‌کند و این ویتامین‌ها و سایر مواد غذایی، برای مغز بسیار مهم است.
11- ورزش کردن و داشتن تحرک جسمانی، در فراگیری بهتر و ایجاد انگیزه بیشتر، به شما کمک می‌کند. سعی کنید که در طول زمان آمادگی برای کنکور، روزانه حد اقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید.
12- با پیشمطالعه وارد کلاس شوید و پرسشهایى را که درباره درس به ذهنتان مىرسد، از معلمتان بپرسید و نگذارید که سؤال مطرح شده، ذهنتان را به خود مشغول کند. با به کارگیری این روش ساده، مىتوانید فرایند تدریجى و محتواى درسى کلاس را پىگیرى کنید و خود را در فضاى درسى یا مطالعه قرار دهید.
13- هنگام مطالعه یک فصل یا یک کتاب، اول به کل آن نظر بیندازید و سپس به مطالعه جزییات و زیر عنوان‌های آن بپردازید؛ نه آنکه از همان آغاز فصل، پاراگراف به پاراگراف و بدون یک نگاه کلی به تمام فصل یا کتاب، مطالعه را شروع کنید.
14- با سازمان‌دهى مطالب مىتوان به راحتى آنها را یاد گرفت، حفظ کرد و سپس به یاد آورد. براى یادگیرى و حفظ موضوع و مطلبى، که داراى زیر مجموعه و زیرشاخههاى متعدد و متکثر است، آن را در سلسله مراتبى منطقى قرار دهید و از کل به جزء و از بالا به پایین، به زیرشاخههاى جزیىتر تقسیم کرده و به خاطر بسپارید.
15- اگر در حفظ و یادگیری برخی از دروس مشکل دارید، میتوانید از طریق تصویرسازی ذهنی، حفظ کردن آنها به شکل رمزهای مخصوص به خود، ترکیب حرف اول برخی از مطالب مرتبط به هم و مواردی از این قبیل، آنها را راحت‌تر به خاطر بسپارید.
به خاطر داشته باشید که سبک مطالعه شما تاثیر بسیار زیادی در میزان یادگیری و ماندگاری مطالب در ذهن شما می‌گذارد؛ پس سعی کنید که به دلیل نگرانی از تمام نشدن دروس در موقع مقرر در برنامه‌ریزی یا موضوعاتی از این قبیل، با عجله و به صورت شتاب‌زده عمل نکنید. اگر هر یک از ارکان یادگیری را، که در بالا به آن اشاره شد، حذف کنید یا به قدر کافی روی آن وقت نگذارید، مطمین باشید که نمی‌توانید نتیجه‌ای را که انتظار دارید، از تلاش و زحمت خود بگیرید؛ پس با حوصله، امید و تلاش فراوان، قدم در راه بگذارید و ایمان داشته باشید که موفق می‌شوید.
